Леонора Каррингтон өзінің еш шекараға сыймайтын, жеке сюрреализмін құрған болатын. Туындылары — мифтер, сиқыр және оғаш жаратылыс иелері әмбебап, бірақ үрейлі тәртіп бөлшегіне айналатын дүниелер. Ол түс пен шынайылық шекарасын бұлдыратып, жеке тәжірибесі мен архетиптер арасында тепе-теңдік ұстайын образдар құратын. Оның туындыларына жай қарай салу жеткіліксіз —  оларды мұқият зерттеу қажет. Әр детальдің, әр фигураның тек зерттеуге дайын жандарға ғана ашылатын, құпия мазмұны бар сияқты болып көрінеді, мысал ретінде «Құстар моншасы» атты туындысын келтіруге болады. Бұл — үйреншікті нәрсе бөтен болып көрінгенімен, дәл сол бөтендіктен жаңа тілдесу әдісін табуға болатын өнер түрі. Каррингтонның туындылары түсініктеме беруге не тыныштандыруға ұмтылмайды — олар керісінше үрейлендіріп, көрерменнен осы оғаштықты қабылдауды сұрайды.

Клод Каон өз сәйкестігін эксперимент ретінде қарастырып, тұлғасының флюидтілігі туралы заманауи пікірталастарды болжап білді. Оның автопортреттері мен перформанстары тек гендер мен жеке тұлғаны зерттеумен шектелмей, оларды тұрақты ұғымдар ретінде жойды. Оның жұмыстарында жауап жоқ, тек сұрақ бар: жыныс дегеніміз не? Ол бар ма? Әлеуметтік рөлдерден тыс біз кімбіз? Кез келген адам бола аламыз ба, әлде ешкім де бола алмаймыз ба? Каон – толық шешілмейтін, мәңгі құпия. Оның перформанстық өнері мен фотосуреттерінде тек сәйкестікке жасалған зерттеу ғана емес, сонымен қатар тұрақты «Мен» идеясына деген қарсылық жатыр. Каон өзгермейтін деп саналатын нәрселерге — гендерлік рөлдерге, мәдени үмітке, өнер табиғатына қарсы шықты. Ол шекараларды бұзып қана қоймай, оларды елемей, ережелері шартты және икемді әлем құрды. Әр автопортрет тек визуалды эксперимент қана емес, философиялық манифест те болды. Еркек немесе әйел болу бетперде болса, оның не маңызы бар? Каонның бейнелері үрейлендіреді, арандатады, бірақ қандай да бір еркіндік сыйлайды. Ол былай ойлауға мәжбүрлейді: әлемде бар нәрсенің бәрі өзгермелі әрі салыстырмалы болса, шынайы болып қалатын не бар? Әлде шынайылық идеясының өзі де иллюзия ма? Каон құрмет іздемеді — ол мән іздеді, түпкілікті жауаптан емес, процестен іздеді. Оның күші де осында жатыр. Суретші өз денесін зерттеу нысанына айналдырып, «Мен» — тұрақты нүкте емес, процесс екенін дәлелдеді. Леонора Каррингтон да, Каон да сюрреализмнің бір бөлігі ғана емес, оның шынайылығын басып көретін, қатал сынақ болды. Қазіргі тұлға мен сәйкестік және еркіндік ұғымдары саяси және әлеуметтік мәселелерге айналған заманда, Каон өнері ерекше өзекті көрінеді. Оның образдары еркіндік жауаптар жиынтығы емес, сұрақ қоя білу батылдығы екенін еске салады.

Кей Сейдж сюрреализмге, ерлер шығармаларындағы хаосқа қарама-қайшы, қатаң форма рационалдығын енгізді. Оның салқын әрі геометриялық композициялары еркіндік пен оның шекаралары туралы философиялық пікірталастар қамтыған оқшаулану және ішкі жалғыздық тақырыптарын қозғады.

Мифологиялық метафизика шебері Ремедиос Варо әрбір элементі адам мен ғалам арасындағы байланыстың аллегориясы болған әлем құратын. Шығармалары ортағасырлық алхимиялық трактаттарды еске салады — мұнда әрбір бөлшек символизмге толы, әрбір форма трансценденттік туралы айтады.

Доротея Таннинг көрерменді керісінше заттылық пен оғаштық жаңа ашулар көзіне айналған, сезімтал әлемдерге жетеледі. Оның туындылары шындық пен иллюзия, қорқыныш пен қалау арасындағы шекараларды зерттеді. Таннинг денені адам психикасына саяхат метафорасы ретінде бейнелейтін, ерекше тіл қалыптастырды.

Атақты «Теріден жасалған таңғы ас» туындысының авторы Мерет Оппенгейм сюрреализмге XX ғасырдың соңына дейін көптеген философтардың идеяларынан көрініс тапқан әжуа мен провокация енгізді. Оның еңбектері тұтыну және қалау табиғатын зерттеп, формалармен, текстуралармен ойнау арқылы оларды бір мезгілде тартымды әрі жиіркенішті ете білді.

Дора Маар фотограф әрі суретші ретінде бейсаналықты визуалды тұрғыдан зерттеуге баса назар аударды. Оның еңбектері — қабылдау нәзіктігіне жүргізілген деректі зерттеу жұмыстары. Маар фотосуретті тек өнер құралы ретінде ғана емес, психологиялық таным аспабы ретінде де пайдаланып, үрейлі әрі гипнозды болып қала беретін образдарды тіркеп отырды.

Нуше Элюард сюрреалистік шеңбердің көрнекті тұлғасы болды. Оның бейнесі Мэн Рэйдің фотосуреттерінде жиі пайда болды, оның бет-әлпеті сюрреалистік фотосуретте және оның көркем бейнесі - сезімталдық пен құпияның нәзік үйлесімі - сюрреализмнің жалпы көрінісін толықтырды. Оның үлестері нақты рәсімделмегенімен, Ноуш өнер мен шындық арасындағы шекараны бұлдыратып, өзінің орындаушылық өмірі арқылы қозғалыстың бір бөлігі болды.

Сюрреалист әйелдер қозғалыстың шекарасын кеңейтіп қана қоймай, нағыз еркіндікке деген жаңа көзқарас ұсынып, оны іш жағынан өзгертті. Олардың өнері провокация не Фрейдтің «бейсаналығы» негізіндегі қияли ойын болудан бас тартты. Ол жекені компромиссіз айқындап, әйел тәнін күш пен травма орны ретінде зерттеп, сиқырлы мифтерді шынайылықпен ұштастыра алатын, өзіндік тіл іздеу хикаясына айналды. Ерлер мінсіз әрі бейсана әлем құрып жатқан кезде, сюрреалист әйелдер оған өз уайымын, тәнін енгізіп, бұл кеңістікті өткір, күрделі әрі көп әнді қылды. Олар өнерді тек визуалды ғана емес, философиялық тәжірибеге айналдырды. Мұнда еркіндік абстракция емес, шынайы тәжірибе болды.

Бүгінде біз олардың еңбектеріне сол дәуірдің артефактілері деп қарамаймыз. Олардың үні оғаш, осал әрі күрделі болу құқығынсыз еркіндік жоқ екеніне деген сенім сіңген, тыныш әрі бейтарап емес, батыл манифест болып естіледі. Сюрреалист әйелдер қалдырған бұл сабақ — өнер, философия және өмір үшін әлі де өзекті болып қалуда.